haydarpaşa garı ne demek?

Haydarpaşa Garı, İstanbul'un Anadolu Yakası'nda, Kadıköy ilçesi Rasimpaşa Mahallesi'nde yer alan TCDD'ye ait ana tren istasyonudur.

Günümüzde TCDD 1. Bölge Müdürlüğü'ne ev sahipliği yapan ve İstanbul-Haydarpaşa - Ankara demiryolu'nun başlangıç noktasında yer alan garın ilk binası, Osmanlı İmparatorluğu Nâfia Nezâreti tarafından inşa edilerek 22 Eylül 1872'de hizmete girmiştir. Zamanla artan trafik sebebiyle yetersiz kalmaya başlayan bu gar binasının yerine Alman mimarlar Otto Ritter ve Hellmuth Cuno tarafından neoklasik Alman stili ile tasarlanan ve Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi tarafından inşa edilen mevcut gar binası ise 19 Ağustos 1908'de hizmete girmiştir.¹²³⁴⁵⁶ TCDD tarafından elektrifikasyon altyapısıyla yenilenerek 29 Mayıs 1969'da tekrar hizmete giren⁷⁸ istasyon, 1969 - 2013 yılları arasında B2 (Haydarpaşa - Gebze) Banliyö Treni'ne hizmet vermiş, Marmaray projesinin inşası kapsamında 19 Haziran 2013'te kapatılmıştır.⁹¹⁰ İstasyona ait tüm tren hatları 24 Temmuz 2014'te Pendik Tren İstasyonu'na, 12 Mart 2019'da ise Söğütlüçeşme Tren İstasyonu'na ve Halkalı Tren İstasyonu'na devredilmiştir.

Ankara - İstanbul YHD ve Marmaray çalışmaları kapsamında garda gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları bittiğinde garın Yüksek Hızlı Trenlere hizmet vermesi planlanmaktadır.

Hatlar

TCDD

İstanbul-Haydarpaşa - Ankara demiryolu
- (Haydarpaşa - Gebze)

Hizmetler

Güzergâh

İptal Edilen Hizmet
TCDD
Önceki İstasyon
<small>Başlangıç</small>

Tarihçe

Adını 16. yüzyılda vezirlik yapmış Hadım Haydar Paşa'dan aldığı tahmin edilen arazide¹¹ yer alan Haydarpaşa Garı'nın ilk binası, Osmanlı İmparatorluğu Nâfia Nezâreti tarafından Osmanlı Anadolu Demiryolları için inşa edilerek 22 Eylül 1872'de hizmete girmiştir. Kırma çatılı iki katlı merkez bina ve iki ana kanat ile teras çatılı tek katlı iki yan kanattan oluşan bu bina, daha sonra yapılan kapsamlı eklemelerle teras çatılı üç katlı merkez bina ve iki katlı iki ana kanat ile kırma çatılı iki katlı iki yan kanattan oluşan bir görünüm kazanmıştır. Bu bina, 10 Temmuz 1894'te gerçekleşen depremde hasar görmüş ve Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi tarafından teras çatılı iki katlı merkez bina ve iki ana kanattan oluşacak şekilde yeniden inşa edilmiştir.¹²¹³¹⁴¹⁵¹⁶ CFOA Şirketi tarafından işletilen hatların genişlemesi ve Bağdat Demiryolu'nun inşasının başlaması üzerine artan trafik sebebiyle yetersiz kalmaya başlayan bu gar binasının yerine Alman mimarlar Otto Ritter ve Hellmuth Cuno tarafından neoklasik Alman stili ile tasarlanan ve Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi tarafından inşa edilen mevcut gar binasının inşasına 30 Mayıs 1906'da başlanmıştır. Garın inşasında Alman ustalar ve İtalyan taş ustaları birlikte çalışmıştır. Gar, II. Abdülhamid devrinde 19 Ağustos 1908'de hizmete girmiş, ancak resmî açılışı V. Mehmed'in doğum günü kutlamalarına istinaden 4 Kasım 1909'da yapılmıştır. Ayrıca gar ile birlikte bir Alman girişimcinin teşebbüsleriyle üzerinde anıt yer alan bir mendirek inşa edilmiş ve ticari malların yükleme ve boşaltma işlemleri için çeşitli tesisler yapılmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında 1917'de gar deposunda bulunan mühimmatlara yapılan bir sabotaj sonucu çıkan yangınla binanın büyük bir bölümü hasar görmüş ve bina onarılarak günümüzdeki şeklini almıştır.¹⁷¹⁸¹⁹²⁰²¹

CFOA Şirketi, 1924'te ilk devlet demiryolu şirketi olan Chemins de fer d'Anatolie Baghdad / Anadolu-Bağdat Demiryolları (CFAB) Şirketi tarafından idare edilmeye başlanmış, 1927'de ise satın alınarak feshedilmiş ve şirketin işlettiği hatlar ve tren istasyonları Devlet Demiryolları ve Limanları İdaresi (DDYL)'nin denetimine girmiştir. DDYL ise 1929'da yerini -o sıralar adı Devlet Demiryolları Umum Müdürlüğü olan- TCDD'ye bırakmıştır.²²

TCDD tarafından elektrifikasyon altyapısıyla yenilenerek 29 Mayıs 1969'da tekrar hizmete giren²³²⁴ gar, 1976'da aslına uygun olarak geniş çapta onarımdan geçmiştir. Ancak 1979'da gerçekleşen Independenta tanker kazası sonucu meydana gelen patlama nedeniyle binanın Otto Linneman tarafından yapılan kurşunlu vitrayları hasar görmüştür. Kazadan sonra başlayan ve 1983'te tamamlanan restorasyon çalışmaları kapsamında garın dış cephesi ve kuleleri onarılmıştır. 28 Kasım 2010'da garın çatısında çıkan yangından dolayı binanın çatısı çökmüş ve 4. katı kullanılamaz hâle gelmiştir.²⁵²⁶

Ankara - İstanbul YHD ve Marmaray projesinin inşası kapsamında 19 Haziran 2013'te gardaki tren seferlerine ara verilmiş²⁷²⁸, 24 Temmuz 2014'te ise tren seferleri tamamen iptal edilmiştir. Garda gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları sırasında peronların altında Kalkedon Antik Kenti'ne ait tarihi kalıntılar bulunmuş ve yapılan incelemeler sonucunda bölgenin arkeopark hâline getirilmesine ve kalıntıların koruyucu kaplama ile kaplanarak yerinde sergilenmesine karar verilmiştir.²⁹ Ayrıca gar Yüksek Hızlı Trenlere hizmet verecek şekilde kullanılmasına da karar verilmiştir ve bu kapsamda restorasyon işleri ve ray serim çalışmaları sürmektedir.³⁰

Görseller

Resim:Haydarpasa_Railstation_Miniaturk_02387.jpg|Haydarpaşa Garı'nın Miniatürk'teki maketi Resim:Haydarpaşa 4.jpg|İç görünüm Dosya:Haydar pasa gari.gif|Haydarpaşa Garı soldan sağa dış görünümü Dosya:İstanbul Haydarpaşa Terminal fire damage.JPG|28 Kasım 2010 tarihindeki yangında yapı ağır hasar görmüştür. Dosya:Haydarpaşa Terminal, 2006.JPG|Haydarpaşa Garı Dosya:Haydarpaşa Terminus And Pier.jpg|Deniz ve demiryolu bağlantısını gösteren bir fotoğraf Dosya:Haydarpaşa Terminal and Seraglio Point at the back, İstanbul.JPG|Haydarpaşa Garı ve arkada Sarayburnu Dosya:Haydarpaşa Garı restorasyon çalışması.jpg|Restorasyon sonrası yenilenen çatı ve devam eden dış cephe çalışması

Konuyla ilgili yayınlar

Yavuz, M. Eine vergleichende Studie über den Bahnbau und die Bahnhofsarchitektur der Anatolischen Bahnen und der Bagdadbahn mit ihren Vorbildern im Deutschen Reich [Anadolu- Bağdat Demiryollarındaki İstasyon Binaları ile Bunların Almanya İmparatorluğu’ndaki Öncü Modelleri Arasında Mukayeseli Bir Araştırma], Doktora Tezi, Ruhr Üniversitesi, Tarih Fakültesi, Sanat Tarihi Enstitüsü, Bochum, Almanya.
Yavuz, M. "Large Railway Station Buildings in Ottoman Geography: From Rumeli to Hidjaz", XI. International Symposium on Mediterranean Archaeology (SOMA), 24-29 April 2007 in İstanbul-Turkey. (Edited by Çiğdem Özkan aydın), BAR İnternationals Series 1900, Oxford/England 2009, s. 431-438.
Yavuz, M. "Hellmuth Cuno", Anadolu-Bağdat Demiryollarının Yapımında Görev Alan Mimar ve Mühendisler“, Uluçam Armağanı, Ankara 2008, 299-311.